Birleşmiş Milletler kararları üzerine çalışmalarımız serisi kapsamında Etkiniz AB Programı desteğiyle hazırladığımız Birleşmiş Milletler Keyfî Tutuklama Çalışma Grubu Karar Özetleri raporumuza buradan ya da aşağıdaki görseli tıklayarak ulaşabilirsiniz.
Birleşmiş Milletler Keyfi Tutuklama Çalışma Grubu, keyfi özgürlükten yoksun bırakma iddialarını Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi ve İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ve ilgili uluslararası kurallar çerçevesinde inceleyen ve karara bağlayan çok önemli bir mekanizmadır.
Ülkemizde Çalışma Grubu kararları ile ilgili birkaç karara yönelik değerlendirme yazıları dışında yapılmış bir çalışma bulunmamaktadır. Bu durumun insan hakları hukuku ve ceza hukuku bakımından önemli bir eksiklik olduğu açıktır.
Bu çalışma, Çalışma Grubunun ülkemiz ile ilgili verdiği 2024 yılı Kasım ayına kadar yayınlanmış tüm kararların, özet çevirilerini içermektedir. Özellikle son yıllarda Çalışma Grubuna ülkemizden benzer nitelikte çok sayıda başvuru yapılmış ve çok büyük ölçüde benzer nitelikte kararlar verilmiştir. Çalışmada benzer nitelikteki kararlar örnek kararların altında künye ve orijinal metinlere ulaşmayı sağlayan internet bağlantıları ile gösterilmiştir. Böylece çok fazla tekrar oluşmasının engellenmesi amaçlanmıştır. Seçilen kararların, Çalışma Grubunun çalışma yöntemi ve konuya yaklaşımı ile ilgili yeterli bir çerçeve sağladığı düşünülmüştür.
Çalışma Grubu kararlarında yer alan iletişim, kaynak, yorum şeklindeki ifadeler başvuru, başvurucu, beyan/ek beyan şeklinde çevrilmiştir. Bazı kararlarda yer almayan ara başlıklar ve karar konusu ile ilgili anahtar kelimeler okura kolaylık olması amacıyla eklenmiştir.
Çalışma Grubunun 32 yıla yayılan kararları ülkenin insan hakları tarihinin de bir özeti niteliğindedir. İnsan hakları savunucularından, yazarlara, siyasetçilerden, askerlere, vicdani retçilerden başörtüsü eylemcilerine, mültecilerden gazetecilere toplumun çok geniş ve farklı kesimlerinin uğradığı insan hakkı ihlalleri Çalışma Grubu kararları ile belgelenmiş ve tarihe bir not olarak düşülmüştür. Bu kararların uygulanması ile ilgili uluslararası yükümlülükler bulunmasına rağmen kararların yerine getirilmesi ile ilgili kamuoyu ile paylaşılmış bilgiler bulunmamaktadır.
Çalışmanın insan hakları hukukuna ve mücadelesine katkı sunmasını umuyoruz.
__________________________________________________________________
YÖNETİCİ ÖZETİ
Birleşmiş Milletler Keyfi Tutuklamalar Çalışma Grubu’nun Türkiye ile ilgili karar özetleri, 32 yıla yayılan bir insan hakları tablosu sunmaktadır. Belirgin bulgular şunlardır:
1. İfade ve Örgütlenme Özgürlüğü İhlalleri: Kararların büyük bir kısmı, bireylerin ifade özgürlüğü, barışçıl toplanma ve örgütlenme haklarını kullandıkları için keyfi olarak tutuklandığını belgelemektedir. Terörle Mücadele Kanunu’nun belirsiz tanımlamalar içerdiği ve bu hakların ihlaline yol açtığı vurgulanmıştır. Görüş No. 37/1994, No. 7/1995, No. 33/1995, No.12/1996, No 20/1998, No. 22/2000, No. 41/2017, No. 42/2018, No. 43/2018, No. 44/2018, No. 84/2018, No. 79/2019, No. 2/2020, No. 66/2020, No. 74/2020, No. 3/2023.
2. Adil Yargılanma Hakkı: Mahkemelerin bağımsızlığı, savunma hakkının kısıtlanması, avukata erişimin engellenmesi ve işkenceyle alınan ifadelerin delil olarak kullanılması gibi uygulamalar, adil yargılama hakkının yaygın ihlallerine işaret etmektedir. Görüş No. 34/1995, No. 40/1995, No. 28/1996, No. 35/1999, No. 36/1999, No. 22/2000, No.16/2008, No. 6/2013, No. 1/2017, No. 38/2017, No. 41/2017, No. 11/2018, No. 42/2018, No. 43/2018, No. 44/2018, No. 78/2018, No. 84/2018, No. 79/2019, No. 2/2020, No. 66/2020, No. 67/2020, No. 67/2020, No. 74/2020, No. 38/2021, No. 12/2022, No. 3/2023.
3. İşkence ve Kötü Muamele: İşkenceyle alınan ifadelerin yargılamalarda kullanılması, uluslararası standartların ihlali olarak sıkça dile getirilmiştir. Türkiye’nin İşkenceye Karşı Sözleşmeye taraf olduğu belirtilmiştir. Görüş No. 38/1994, No. 34/1995, No. 1/2017, No. 38/2017, No. 11/2018, No. 78/2018, No. 67/2020, No. 74/2020, No.3/2023.
4. Çeşitli Toplum Kesimlerinin Hedef Alınması: İnsan hakları savunucuları, gazeteciler, avukatlar, siyasetçiler, öğrenciler, sendikacılar ve azınlık temsilcileri gibi geniş bir kesimin hedef alındığı belgelenmiştir.
a) Gazeteciler: Görüş No. 7/1995, No. 33/1995, No. 41/2017, No. 3/2023
b) Siyasetçiler: Görüş No. 33/1995, No. 40/1995, No. 38/2021.
c) İnsan Hakları Savunucuları: Görüş No. 43/1992, No. 9/1993, No. 7/1995, No. 12/1996, No. 20/1998, No. 36/1999, No. 16/2008, No.12/2022.
d) Azınlıklar ve Mülteciler: Görüş No. 84/2018, No. 12/2022.
Bu kararlar/görüşler, Türkiye’nin uluslararası insan hakları yükümlülükleriyle uyumlu hale gelmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Kararların uygulanmaması, hukuk devleti ve insan hakları açısından önemli bir eksiklik olarak değerlendirilmiştir.
___________________________________________________
Raporun tamamı için: